Het is een forse onderneming om van Neely bij Synthesis, de ranch van Clarice Winterberg, te komen. Vanaf Humboldt City gaat er nog een hyperslide naar Neely, maar vanaf daar is het nog meer dan vier uur over steile bergkammen. Die zijn met de pikiboda te bestijgen, maar gemakkelijk is het niet. Uiteindelijk kom ik ver na het middaguur en uren nadat we hadden afgesproken aan.

Winterberg leeft met opzet een afgezonderd bestaan. Ze praat liever niet met mensen die ze niet kent. ‘En als het nodig is om contact te leggen dan lukt me dat altijd’, zegt ze als ik haar vraag of ze zich niet eenzaam voelt. Aangezien het al aardig aan de tijd begint te raken wanneer ons interview begint, had ik verwacht dat ik wel een selkie aangeboden zou krijgen, maar ze houdt het bij zeewierthee die ze zelf verbouwt: Thi.

Als er iemand met recht een levende legende genoemd mag worden, dan is het wel Clarice Winterberg. Toch kennen de meeste mensen haar verhaal niet of slechts oppervlakkig. Waar de daden van de Slats, wier kolossale bouwwerken en projecten nog altijd de landschappen van de Oude Wereld sieren, kunnen worden opgedreund door elk schoolkind is de impact van het werk van Winterberg weliswaar minder goed zichtbaar, maar zeker niet minder belangrijk.

Ik ben Winterberg op het spoor gekomen toen ik me verdiepte in de laat-22ste-eeuwse stagnatie en reversie van het wereldwijde klimaatsysteem. Na tweeënhalve eeuw van escalatie van de aardse weersystemen kwam er in die tijd voor het eerst rust en zicht op een klimaatreversie. Aangezien uit die tijd maar weinig bronnen bewaard zijn gebleven ging ik op zoek naar antwoorden en op DNinternet¹Nadat in de 22e eeuw de dramatische gevolgen van ‘Bitrot’ door begonnen te dringen werd besloten DNA de primaire drager van data te maken voor de toekomst. Door de uitvinding van de overslag van bits op DNA werd het mogelijk om jaarlijkse backups te maken in een van de meest betrouwbare opslagvormen: het DNinternet. kwam ik de naam van deze – voorheen gerenommeerde – geneticus tegen.

Nu ben ik in haar woonkeuken. Winterberg, 168 jaar oud, is nog verrassend vitaal voor haar leeftijd en tegen mijn verwachting heeft ze nog geen grijze haar op haar hoofd. Ze draagt een functioneel huispak (‘er komt hier nooit iemand, dus waarom zou ik een kimo aantrekken zoals al die mensen in H. City?’) en loopt naar eigen zeggen nog dagelijks meer dan tien clicks over haar ranch. Als ik haar vraag wat haar geheim is, is haar antwoord resoluut. ‘Exoskeletten. Ik ben op mijn vijftigste al een exoskelet gaan dragen en dat doe ik nog steeds.’ De kassen en aquafarms op haar terrein onderhoudt ze zelf, zij het met behulp van een paar trouwe drones.

Op haar 33ste was Winterberg getuige van de enorme hongersnoden die de grote vloedgolf van 2122 teweegbracht. ‘Het zoute water had grote delen van het land onbewerkbaar gemaakt, en wij hadden de oplossing.’ Met ‘wij’ bedoelt ze Monsanto-Bayer, de 22ste-eeuwse zaadveredelaar, statutair gevestigd in Emmen, de grootste stad van de Duitse Eilanden, die zich destijds vooral richtte op nieuwe markten, waaronder de schaduwboeren²Wat niet veel mensen weten is dat de term schaduwboer ook een fysieke oorspong heeft. Voor de introductie van het parabolisch daglicht was in de astronomische zomer binnen de poolcirkel nauwelijks licht. Agrariërs verbouwden in die tijd vooral lichtarme gewassen. van Antarctica. Dat ze tijdens de vloedgolf ook haar ouders kwijtraakten die op reis waren in Tonga vindt ze niet ter zake doende voor dit interview.

"Ik werd van de ene op de andere dag activist."

Het deed haar plotsklaps tot inkeer komen over haar eigen rol in de wereld. ‘We konden wat doen, maar niemand deed iets want je kon er geen geld mee verdienen. Ik had het goed in die tijd. Ik stond aan het hoofd van de branche die werkte aan photo-energetische gewassen.³De photo-energetica wordt ook wel gezien als de derde revolutie in de landbouw. Veel van onze hedendaagse gewassen zijn op de een of andere manier genetisch gemodificeerd om bijvoorbeeld met het 23e eeuwse weer om te kunnen gaan. Zo werden bij Monsanto-Bayer de eerste gewassen gemaakt met IR-chloroplasten die tijdens (lange) periodes van zonsogang en -ondergang de fotosynthese gaande konden houden. Het was de meest winstgevende tak van onze geonational.’ Monsanto-Bayer bezat in die tijd ook de patenten voor gewassen die op zeer zilte grond konden gedijen, deze waren over de decennia verzameld. ‘Ons bedrijf was de facto monopolist, maar de aandeelhouders weigerden de kennis publiekelijk beschikbaar te stellen. Het maakte me furieus dat de kennis er was, maar we er niets mee deden.’

Het knagende gevoel dat gemeenschappen langzaam stierven terwijl de oplossing voor het probleem beschikbaar was, bewoog haar tot haar meest drastische draai die ze in haar leven maakte.

‘Ik werd van de ene op de andere dag activist.’ Achter in haar ogen zie ik een kleine fonkeling. Als ik mijn volgende vraag wil stellen staat ze plotseling op, of ik nog wat wil drinken. Zonder mijn antwoord af te wachten komt ze terug met twee glazen zelfgestookte Neely-whiskey. In rap tempo vertelt ze me een ingewikkeld verhaal over het cryptificeren van DNA dat te ver voert voor dit interview. Het komt erop neer dat Monsanto-Bayer hun genetisch gemodificeerde gewassen zodanig had ontwikkeld dat ze alleen werkten in combinatie met hun eigen hulp-enzym, dat kwam pas in het gewas na de juiste kruising en was niet overerfbaar in de reproductie van de plant zelf – het werkte maar één keer.

Op 23 januari 2123 gaf Winterberg anoniem de genetische broncode prijs voor de wijze waarop het enzym wel overerfbaar werd. Maandenlang werd er gezocht naar ‘het lek’ binnen Monsanto-Bayer, maar Winterberg kon haar identiteit lang genoeg geheimhouden om vervolging te voorkomen. ‘En terwijl zij vooral naar binnen waren gericht was er buiten iets veel mooiers te zien: groen geluk. De aarde leefde op, gewassen kwamen terug en er was weer voldoende voedsel.’ Uiteindelijk werd ze zeventien jaar later alsnog ontmaskerd, maar werd nooit meer vervolgd. ‘Monsanto-Bayer bestond al niet meer, de onthulling van zowel het enzym als de werkwijze betekende het faillissement.’

In de weken na haar ontmaskering werd Winterberg wereldwijd gelauwerd als held en zo kwam het dat ze binnen korte tijd aan het hoofd kwam te staan van de grootste ecosociale beweging die de wereld ooit had gezien. En ze wilde verder. ‘Gewassen aanpassen op de omstandigheden was slechts symptoombestrijding, het echte probleem was de enorme klimaatinstabiliteit. Daar moesten we wat aan doen, en we moesten meer doen. Meer dan we ooit hadden geprobeerd.’

Voorafgaand aan het interview heb ik haar DNA-profiel opgezocht in Ances3. Tot mijn verrassing constateer ik dat zij een schijnbaar zeer beroemde voorouder heeft: de Nobelprijswinnaar Fritz Haber. Er is over het algemeen niet veel geschiedenis meer te vinden over de wetenschappelijke wereld voor 2122 omdat de wetenschapsbeoefening van de academische gemeenschap in de vroege 21ste eeuw al bijna volledig overgestapt was naar het Internet.⁴De voorloper van het DNInternet draaide volledig op centra met zogenaamde ‘harde schijven’ die veel koelwater nodig hadden. Hierdoor waren deze vaak gelokaliseerd in de buurt van de kust, wat verklaart dat velen de vloedgolf van 2122 niet hebben doorstaan. Maar in de fysieke bibliotheek van Humboldt City zijn nog altijd de annalen van het Nobelcomité en het Max Planck Gesellschaft te raadplegen.

In de hoogtijdagen, van eind 20ste tot begin 21ste eeuw, was Max Planck een begrip. Op de piek had het gezelschap meer dan honderd onderzoeksinstituten en een jaarlijkse begroting van meer dan 4,5 miljard euro (100 miljoen Deps!). Het Fritz Haber Instituut was het enige van de instituten dat vernoemd is naar een persoon. Een zeer belangrijk persoon dus, waar tegelijkertijd opvallend weinig over terug te vinden is. In het aankondigingsbericht waarin het instituut – dat tot 1953 behoorde tot het Kaiser Wilhelm Gesellschaft – op initiatief van de toenmalige directeur Max von Laue wordt vernoemd naar diens eerste directeur Fritz Haber, valt het volgende te lezen:

‘Met zijn kennis van de natuur en de natuurkunde wist Fritz Haber de potentie die schuilt in individuele atomen en moleculen aan te wenden voor ’s mensch geluk. Hij was daarmee de belangrijkste drijvende kracht achter de tweede landbouwrevolutie die de wereld, ook nu na jaren van duisternis weer weet te voeden. Het is met deze ontdekking in het achterhoofd, maar tevens met erkenning voor de negatieve invloed van zijn latere, dat ik alsnog van mening ben dat deze eer hem toekomt.’

Het is een lovende maar ook cryptische tekst. Kan Winterberg ons wellicht meer vertellen over de geschiedenis van haar voorvader? Als ik haar deze vraag voorleg reageert ze geërgerd. ‘Ik had liever gehad dat je me om toestemming had gevraagd voor de toegang tot mijn profiel…’ Haar ogen lichten plotseling op als een smeulbrand die zuurstof krijgt. Ze bergt de whiskey weer op en stelt haar biomech lenzen opnieuw af.

"Te langzaam, te weinig effectief en vooral te laat."

Praat ze liever niet over haar familiegeschiedenis? ‘Mijn betovergrootvader was een belangrijk man in zijn tijd en ik heb nooit anders dan positieve familieverhalen over hem gehoord, daar wil ik het bij laten.’ Toch blijft het wrang dat de verhalen van haar en haar betovergrootvader zulke sterke gelijkenissen vertonen.

Terug naar haar eigen verhaal dan maar… Hoe kijkt Winterberg aan tegen haar latere ondernemingen? Bijvoorbeeld de minder bekende, maar niet minder onomstreden, plankton-bloom van 2145. ‘Kijk, het was duidelijk dat onze opties op land aan het opraken waren. De Thunbergplantages in Congo en die in Kamtsjatka waren onze laatste hoop maar het was niet genoeg.’ Een goedbedoelde zet, ‘maar te langzaam, te weinig effectief en vooral te laat’.

‘Ik ben nog altijd trots op mijn werk, ons werk. Nooit eerder heeft bio-engineering zoveel invloed gehad op het klimaatsysteem als tijdens de bloom.’ In de plankton-bloom bracht Winterberg naar eigen zeggen al haar belangrijkste inzichten bijeen. Er was iets nodig dat in korte tijd veel CO2 uit de lucht weg kon vangen, en het in ieder geval een paar eeuwen op kon slaan. ‘Plankton kan dat, er was echter te weinig van. Ik zag de oplossing: men had eeuwenlang de potentie van licht over het hoofd gezien...’

Haar inzicht was inderdaad ingenieus te noemen. Fotosynthese in zogenaamd plantaardig plankton (phytoplankton) kan slechts plaatsvinden in een regio van 1-10 meter onder de zeespiegel. ‘Daar is het licht “rood” genoeg voor natuurlijke chloroplasten om mee te werken’, legt Winterberg uit, ‘maar uit mijn tijd bij Monsanto-Bayer had ik geleerd om chloroplasten te maken die met groen en zelfs met blauw licht opereren, zeer efficiënt zelfs.’

"Waar waar blijft de ommekeer? Waar blijft het ijs?"

In de warme winter van 2144 zetten Winterberg en haar team op tientallen plekken rond Antarctica genetisch gemodificeerde coccolithoforen uit. Het plankton kon tot wel 50 en soms 75 meter diepte fotosynthese bedrijven. ‘De ingebouwde trigger op celdood moest ervoor zorgen dat de populatie na vijf maanden weer af zou sterven en af zou zinken naar de bodem van de oceaan. Het was een zeer ingenieus systeem, al zeg ik het zelf.’

Als ik haar erop wijs dat deze belofte van controleerbaarheid niet is ingelost – een op de miljoen coccolithoforen stierf niet af, wat zorgde voor een exponentiële groei – gaat Winterberg, die tot dan toe voorover gebukt schematische tekeningen heeft gemaakt, rechtop in haar stoel zitten. ‘Het heeft toch gedaan wat het moest doen?!’ Voor ik het weet heeft Winterberg een tiental grafieken tevoorschijn getoverd op het holoscherm tussen ons. ‘De CO2-concentratie is nog nooit zo laag geweest, lokaal en globaal.’

Dat dit het geval is kan niemand ontkennen, maar waar blijft dan die ommekeer? Waar blijft het ijs?

‘Ik ben me er altijd van bewust geweest dat als we de opwarming van de aarde zouden kunnen stoppen, dit een traag proces zou zijn. U doet er goed aan dat ook te beseffen.’ Immers, de opbouw van CO2, methaan en andere broeikasgassen in de atmosfeer ging ook niet over een nacht ijs, en de effecten ervan hebben een lange halfwaardetijd. Die gevolgen laten lang op zich wachten juist omdat het klimaatsysteem een forse buffer heeft. Een buffer die volgens Winterberg bijna op is. ‘Volgens mij stevenen we af op een lange periode van klimaatafkoeling.’

Ik probeer haar tegemoet te komen door te zeggen dat ze misschien gelijk heeft, maar de plankton-bloom had ook nog een ander effect: verzuring van de oceanen. ‘Dat valt allemaal reuze mee’, zo pareert Winterberg de verhalen van massale vissterfte en achterblijvende groei van wieren en grassen en algen, ‘die komen wel weer terug zodra het klimaat weer in balans is. De lucht heeft prioriteit, zonder lucht geen leven.’

Winterberg is ervan overtuigd dat er over niet al te lange tijd een einde komt aan de kolonisatie van Antarctica. ‘Ik weet dat ik waarschijnlijk een van de weinigen ben die dit denkt.’ Dat is een understatement, zo blijkt als ik bij thuiskomst de laatste annalen van de Arctische Raad⁵De Antarctische raad vormde het dagelijks bestuur van Antarctica. Het was het uitvoerend orgaan van de regering, de 'werkzetel' van de Antarctsiche raad stond in Humboldt City. Alleen voor speciale gelegenheden en vieringen van staat zoals het jaarlijks terugkerende Diep-Winterpunt komt de raad bijeen in Mofou. doorlees. Twee dagen geleden heeft gouverneur Hideki Tsyneyoshi van Antarctica de Raad nog toegesproken: ‘De beste wetenschappers verzekeren ons dat ons continent nog minstens vier eeuwen de veilige, warme haven van de Aarde zal blijven – de veiligste in ieder geval.’